Opnieuw op de bres voor het Wad, maar anders

De Waddenvereniging viert feest. De natuurorganisatie staat stil bij het vijftigjarig bestaan. Van felle strijd naar consensus met bewoners. En een opdracht: de Waddenzee is als biosfeerregio onvoldoende benut, stelt Andrée van Es.

Door Karin de Mik

Twee dammen naar Ameland. Vijftig jaar geleden was het een plan van de provincie Fryslân. De dijken moesten op deltahoogte komen, dus dan kon een stuk wad net zo goed ingepolderd worden. Twee vliegen in een klap. Want Ameland werd goed bereikbaar. Een ander voordeel was dat er nieuwe landbouwgronden bijkwamen.

Een groepje boeren in Holwerd zag het 'Grote Waddenplan' van de dammen dan ook zitten, gelokt door het vooruitzicht van nieuwe kwelders als landbouwgrond. Een van die jonge boeren die indertijd demonstreerden voor inpoldering is nu een van de voormannen van het project 'Holwerd aan Zee'. Het is voorzitter Hessel Hiddema die met dorpsbewoners het plan bedacht om via een dijkdoorbraak de Waddenzee met het krimpdorp te verbinden. ,,Mooi die symboliek”, vindt directeur Arjan Berkhuysen van de Waddenvereniging.

Symposium

Vijftig jaar. De Waddenvereniging viert dit met onder meer met een tweedaags symposium. Natuurbeschermers, wetenschappers en bestuurders zijn te gast bij de dorpsbewoners in Holwerd in het kader van het symposium 'Wijs met de Waddenzee'. Tientallen mensen die zich betrokken voelen bij het waddengebied bezoeken diverse locaties in Noord-West-Friesland. Er is gefilosofeerd en gediscussieerd over onder meer dorpen aan het wad, de toekomst van het toerisme en de recreatie in het waddengebied, zilte landbouw en de beleving van het wad. Ook is stilgestaan bij de koers die de Waddenvereniging de afgelopen jaren voerde en hoe die de komende jaren moet zijn.

Waddenzee als biosfeerregio onvoldoende benut

De Waddenzee is sinds 2009 werelderfgoed. Maar het natuurgebied had in 1986 al een andere status: dat van Unesco biosfeergebied. En daar moet het gebied meer gebruik van maken, zegt voorzitter Andrée van Es van de Nationale Unesco-commissie op het jubileumsymposium van de Waddenvereniging.

Dat de Waddenzee Unesco Werelderfgoed is, betekent dat de Waddenzee een uniek en ongeëvenaard natuurgebied is, stelt Van Es. ,,De Waddenzee is ook het bekendste werelderfgoed van Nederland. Maar in 1986 kreeg de Waddenzee al de status van biosfeerregio. Dat feit is niet alleen vrij onbekend er wordt ook weinig mee gedaan. ,,Het Waddengebied als biosfeergebied wordt onvoldoende benut en leidt een slapend bestaan.” Het Waddengebied moet kijken hoe ze die status beter kan benutten. ,,Misschien kan die helpen bij de promotie van de Waddenkust. Of kan duurzaam toerisme ontwikkeld worden door het uitwisselen van kennis met andere biosfeerregio’s.”

Er zijn wereldwijd meer dan 650 Unesco biosfeerregio’s in 120 landen. Doel is zowel het beschermen van kwetsbare natuur als het bevorderen van de regionale ontwikkeling. ,,Lokale ondernemers, kennis- en onderwijsinstellingen en natuurorganisaties werken samen in zo’n regio. Er zijn scholierenprogramma’s, er wordt aan kennisuitwisseling gedaan en er vindt onderzoek plaats. Altijd staat het evenwicht tussen mens en natuur centraal.”

Het project Holwerd aan Zee, waarbij een gat in de dijk de Waddenzee het dorp binnenbrengt, past naadloos in het biosfeerprogramma, vindt ze. ,,Een prachtig project, waar mens en natuur zich met elkaar verbinden om leefbaarheid te vergroten en banen te scheppen.”

Schrik van zestienjarige Kees Wevers

Het initiatief voor de oprichting kwam van de zestienjarige Kees Wevers uit Kortenhoef. Kees was een fervent wadloper en schrok zich wild toen hij van het Friese dammenplan hoorde. Het Wad mocht niet verdwijnen, zei hij in een artikel in De Telegraaf. Daarin riep de tiener iedereen op om te strijden voor het behoud van het natuurgebied en tegen de inpoldering. Hij had succes. Tientallen mensen gaven gehoor aan zijn noodkreet.

Op 17 oktober 1965 werd in Harlingen de Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee opgericht. Autodidact en verenigingslid van het eerste uur kunstenaar Jan Loman (1918-2006) ontwierp het logo. De rode bol als zon, de gebogen streep als horizon met een gestileerde vogel (meeuw of gans). Na al die jaren is het nog steeds het logo van de nu jubilerende Waddenvereniging. De zeggingskracht ervan heeft door de jaren heen niet ingeboet, vinden leden en kunstkenners.

Deltadijk

De Waddenvereniging hanteerde in die begintijd een voor Nederland nieuwe tactiek: het rechtstreeks beïnvloeden van overheden en bestuurders. In Friesland voerde de milieuorganisatie in de jaren zeventig een felle strijd voor het ophogen van de bestaande dijk in Noord-West-Friesland buitendijks ('Plan A is een dijk van een plan'). Boeren wilden een deltadijk aanleggen om de kwelders op het Noorderleech. Dat was immers landbouwgrond. Uiteindelijk bleven de kwelders gespaard en werd de bestaande dijk opgehoogd.

Zo’n 25 jaar geleden voerde de waddenclub nog steeds felle strijd en werden Greenpeace-achtige acties niet geschuwd. Ook werden overheden voor de rechter gedaagd. Eind jaren tachtig gingen sloepen de Eemshaven op om te protesteren tegen de “smeerpijpen” van chemische bedrijven. Zij loosden afvalwater op de Waddenzee. In de jaren negentig voerde de Waddenvereniging rechtszaken tegen de uitbreiding van de jachthaven op Ameland en de uitbaggering van de Eems-Dollard.

Met de visserij had de vereniging het geregeld aan de stok. Kokkelvissers zouden het voedsel voor de eidereenden wegvissen, waardoor die te weinig voedsel hadden. Vijftien jaar geleden zette een Harlinger kokkelvisser zelfs nog een website op tegen de waddenclub. Hij verweet de vereniging dat zij alle menselijke activiteit uit het waddengebied wilde verbannen. Veel eilanders waren in het verleden evenmin fan van de milieuorganisatie.

Samenwerking

Maar de tijden zijn veranderd. Duurzame visserij moet mogelijk zijn in de Waddenzee, vindt de natuurorganisatie. Samenwerking met bewoners en ondernemers is geboden. Samen zoeken naar het best haalbare. Wat de visserij betreft wil de Waddenclub niet zover gaan als de Groningse hoogleraar ecologie Han Olff, die pleit voor een totaalverbod op visserij in de Waddenzee.

Nee, de Waddenvereniging sloot vorig jaar een convenant met garnalen-, mossel- en kokkelvissers om de druk op de visstanden in de Waddenzee te verminderen. Afgesproken werd dat de netten op bepaalde plekken niet meer overboord gaan. Het Waddenfonds zegde geld toe om zo’n 30 vissers op termijn uit te kopen. ,,Ik wil af van het alleen maar ruziezoeken,” stelt Arjan Berkhuysen, zelf woonachtig op Terschelling. ,,Voorheen stonden vissers tegenover natuurmensen. Maar we hebben een gedeeld belang. Ons belang is om meer vissen te krijgen in het wad door het ecosysteem te verbeteren. Daar kunnen we samen met vissers in optrekken. Dat doen we bijvoorbeeld bij het vismigratierivierproject bij de Afsluitdijk.”

Bewoners en ondernemers

Ook is het besef ontstaan dat het Waddengebied niet alleen beschermd, maar ook verbeterd of zelfs in sommige opzichten veranderd kan worden. Bewoners en ondernemers leven en werken er. De laatste verdienen er hun boterham. Het waddengebied staat bekend om zijn natuurschoon, rust en ruimte. En mensen moeten daar ook van kunnen genieten. Bewoners komen nu zelf met plannen en initiatieven om de natuurwaarden van het gebied meer voor het voetlicht te brengen.

Op hun dromen en verhalen wil de Waddenvereniging inspelen, zo staat het op de site van de natuurorganisatie. Dat wil overigens niet zeggen dat de Waddenvereniging acties in de toekomst uitsluit, haast Arjan Berkhuysen zich te zeggen. ,,We blijven actie voeren waar het moet. En ook dat steeds vaker samen met mensen die in het gebied wonen en werken, zoals met GasTvrijTerschelling.”

Zout- en gaswinning

Ondanks de status van Werelderfgoed (in 2009 toegekend) zijn er nog steeds zaken die het waddengebied bedreigen zoals bijvoorbeeld de zout- en gaswinning. ,,Daar moeten we met de bewoners gezamenlijk een vuist tegen maken”, zegt Berkhuysen. Maar ook de klimaatverandering en de alarmerende stand van de broedvogels eisen aandacht. Net als het belang van duisternis in het gebied en het herstel van zoet-zoutwaterverbindingen.

Verder is educatie een aandachtspunt. Er zijn inmiddels zeven ,,werelderfgoedgidsen” opgeleid die uitleg geven over de natuur van het wad. ,,Jonge, leuke mensen die met toeristen het Wad opgaan, bijvoorbeeld met wadlopers”, licht Berkhuysen toe. ,,Op den duur hopen we dat de ondernemers in het gebied zelf ook gids zullen worden.”

Laatst gewijzigd op 16-10-2015 om 07:59 uur