Foto: Wikimedia

Terug naar vroeger met een twist

Spijt komt altijd te laat. Dan is een gebouw al afgebroken, een vaart al gedempt en rest alleen nog de warme herinnering. Maar af en toe kunnen mensen het niet laten en besluiten ze tot herbouw of graven ze een gedempt water gewoon weer open. Het geïdealiseerde verleden haal je er niet mee terug, maar de gezelligheid wel.

Door André Keikes

Het was twee jaar geleden groot feest toen de Drachtstervaart opnieuw water werd. In de late jaren zestig, toen de auto overal in Nederland centraal kwam te staan en grachten en vaarten werden gedempt ten gunste van wegen en parkeerterreinen, koos ook Drachten voor 'bereikbaarheid'. Het was de tijd dat in Leeuwarden het Vliet werd gedempt en Amicitia werd gesloopt.

De Drachtstervaart werd begin zeventiende eeuw aangelegd om turf naar andere delen van het land te vervoeren en had vertakkingen tot in Drenthe. De lange, loodrechte waterweg vormde feitelijk de oorsprong van het dorp Drachten. Maar met het wegvallen van de economische betekenis van turf, had de vaart geen betekenis meer. De demping kon echter niet op steun van iedereen rekenen en opmerkelijk snel ontstonden de eerste voorstellen voor heropening.

Nieuwe vaart

Het heeft al met al nog lang geduurd, maar vooral toen de economische meerwaarde duidelijk begon te worden, ging het snel. In de afgelopen jaren is voor ruim €17 miljoen het ongeveer een kilometer lange gedempte deel van de vaart tot midden in het centrum in ere hersteld. Inclusief vijf bruggen.

Kleine sloepen kunnen nu weer tot bij het carillon van Drachten komen, er is een kleine passantenhaven gerealiseerd, er staan enkele terrassen en er wordt nagedacht over meer watergerelateerde evenementen. De nieuwe vaart ziet er heel anders uit dan vroeger, toen de platbodems aan de kant lagen, maar de tijden zijn dan ook veranderd. Buiten het watersportseizoen kunnen historische schepen echter wel degelijk verwijzen naar het verleden.

Narigheid

Drachten is niet de enige plaats waar gedempte vaarten en grachten weer open gegraven worden. Efficiëntie is immers ook niet alles en we weten inmiddels tot wat voor narigheid te veel voorrang voor auto's kan leiden. Nu vormen de minder centrale delen van de Drachtstervaart bijvoorbeeld een aantrekkelijke plek voor wonen aan het water. 

In Utrecht kreeg de Weerdsingel zijn water terug, in Gouda zijn vaste bruggen vervangen door ophaalbruggen en sluizen aangepast. In Meppel, Assen, Breda en ook in Amsterdam, waar in het verleden tientallen grachten gedempt werden, worden hier en daar oude wateren in ere hersteld of worden er plannen voor gemaakt. In Engeland is Birmingham al vele jaren bezig grachten weer open te graven, wat de vitaliteit van het centrum al sterk heeft vergroot. En in Leeuwarden wordt nog steeds serieus nagedacht over het weer beweegbaar maken van de Prins Hendrikbrug, waardoor de vaarroute vanuit Grou naar de voor de Leeuwarder watersport belangrijke Prinsentuin een stuk korter wordt.

Disney-gehalte

Soms ziet 'hersteld water' er wel erg kunstmatig uit. Het grachtje in het centrum van Zaandam bijvoorbeeld, heeft een hoog Disney-gehalte, zoals het halve centrum van die plaats een wonderlijke mix is van vooral lelijke, commerciële bouwsels, maar nog liever dat dan een grote stinkende verkeersweg, die wandelaars alle adem beneemt.

Knipogen naar het verleden, maar met een hedendaagse invulling zie je ook in heel wat recent neergezette buitenwijken. Daar is de vraag naar historiserend bouwen, dat wil zeggen jaren-dertigwoningen die opgeleverd worden in onze tijd, onveranderd groot. Vroeger woonden vooral artsen en notarissen in zulke huizen, nu zijn ze bereikbaar voor heel wat meer mensen. Maar het is welbeschouwd geschiedvervalsing.

Herbouw

In Berlijn is na de tergend trage sloop van het oude DDR-hoofdkwartier, het vol met asbest zittende Palast der Republik, de 'herbouw' van het Berliner Stadtschloss bijna voltooid. Dat pompeuze gebouw op het Spree-eiland was ooit de residentie van de koning van Pruisen en de keizer van het Duitse rijk, maar werd in 1950 op bevel van de Oostduitse partijvoorzitter Walter Ulbricht opgeblazen.

Na de val van de Muur wilden het stadsbestuur en de bondsregering unbedingt dat het zou herrijzen. Maar wat eenmaal weg is, komt natuurlijk niet meer terug. Het in 2019 te heropenen Schloss zal dan ook vooral lijken op het oude gebouw. Achter de facade komen moderne interieurs voor hedendaagse functies. Er worden niet alleen museale collecties in ondergebracht, maar ook een bioscoop, ruimtes voor conferenties en een passage met terrassen. Een 'historische sensatie', zoals de befaamde historicus Johan Huizinga dat noemde, dat willen zeggen 'aangeraakt worden door het verleden', zul je er niet ervaren.

Laatst gewijzigd op 25-07-2017 om 22:00 uur