Cineast Anton Stoelwinder in spoor van pelgrims

Een moderne pelgrim is niet de mens in sobere kleding. Nu gaan honderden pelgrims te voet vanuit Sint Jacobiparochie. Voor herbezinning. Of om afstand te nemen van alle hectiek. Pelgrimeren in Fryslân is het onderwerp voor een film van cineast Anton Stoelwinder. 

Zelf houdt hij het bij een wandelingetje in De Deelen of de bossen van Beetsterzwaag. Het verzoek van de Stichting Santiago aan het Wad om een promotiefilm te maken over pelgrimage sprak cineast Anton Stoelwinder uit Gorredijk meteen aan. Hij heeft een grote belangstelling voor geschiedenis en begon meteen te lezen over het onderwerp. Geen wonder dat hij in eerste instantie beelden voor zich zag van pelgrims in sobere kleding op weg naar Santiago om boete te doen of om de heilige Jacobus te eren.

Op een nacht zag keizer Karel de Grote aan de hemel een gloed van sterren. Deze begon bij de Friese zee, neeg naar Duitsland en Italië regelrecht naar Spanje en Galicië waar het lichaam van de Heilige Jacobus verborgen lag (...)

In een droom van Karel de Grote voorspelde de Heilige Jacobus: ‘Na u zullen alle volkeren van zee tot zee daarheen pelgrimstochten maken.’  Zo begint de film Pelgrimeren in Friesland. Al eeuwen lang trekken pelgrims langs oude voetpaden naar het Spaanse Santiago de Compostella, waar zich het graf van de apostel Jacobus bevindt. Sint Jacobiparochie is de Friese tegenhanger van Santiago de Compostela en ligt aan het Friese Jabikspaad dat jaarlijks honderden pelgrims trekt. In de Groate Kerk van Sint Jacobiparochie ging de film op 25 juli, tijdens het Pelgrimsfestival in première. 

,,In het verleden diende pelgrimeren veelal een religieus doel, nu geldt dat nog maar voor een kleine groep’’, legt projectcoördinator Lammert de Hoop uit. ,,Tegenwoordig spelen ook andere motieven een rol. Veel mensen gebruiken het pelgrimeren om zich te heroriënteren, afstand te nemen van de hectiek van alledag of als moment van bezinning na een ernstige ziekte of een burn-out: de ziekte van deze tijd. De pelgrim gaat letterlijk terug naar de basis: genieten van de eerste levensbehoeften en intermenselijk contact.’’

,,Pelgrimeren is een vorm van slow-tourism die heel goed past bij het eeuwenoude cultuur-landschap van onze provincie, dat sinds de middeleeuwse kloostertijd is ontstaan.  Ook onder jongeren wordt het steeds populairder. Je kunt wat dat betreft echt wel spreken van een trend. De film van Stoelwinder laat zien hoe afwisselend de streeklandschappen van Fryslân zijn en hoe rustgevend het is om langs die eeuwenoude paden te trekken in de voetsporen van de pelgrims van weleer.’’

Klooster

In de jaren 90 gingen zo’n 150.000 mensen op pad naar Santiago de Compostella, in 2017 waren dat er 350.000 uit 80 verschillende landen, binnen en buiten Europa. Voorzitter van de Stichting Santiago aan het Wad Hans de Jong was één van hen. Hij liep samen met zijn vrouw Sieta naar Spanje. ,,Een ervaring om nooit te vergeten’’, zegt De Jong. ,,Je geniet van het landschap en ontmoet onderweg zielsverwanten. We hebben er een Duitse vriendin aan overgehouden. Vooral in Frankrijk logeer je bij mensen thuis of bij monniken in een klooster en eet samen. In het  klooster in Conques werd een kerkdienst voor pelgrims gehouden. Aan mij werd gevraagd een stuk uit de bijbel voor te lezen. Ik ben zelf niet gelovig, maar was daar graag toe bereid.’’ 

Stoelwinder heeft een jaar aan de film gewerkt, die nu ook op YouTube te bekijken is. Hij las diverse boeken over het onderwerp en bekeek onder andere de speelfilm The Way van regisseur Emilio Estevez met diens vader Martin Sheen in de hoofdrol. Daarin treedt een vader in de voetsporen van zijn zoon, die tijdens het afleggen van de pelgrimsroute naar Santiago de Compostela omkwam in een storm. Al snel kwam de cineast erachter dat het geen historische vertelling zou moeten worden. maar dat eenvoud de sleutel is: een impressie van het Friese landschap, gefilmd met een klassieke cameravoering.

Oude lenzen

,,Ik heb de opnames gemaakt met een moderne digitale fotocamera waarop ik lenzen van Leica heb gebruikt. Die hebben inmiddels een cult-status en dat is niet onterecht. Vooral de oude lenzen hebben mijn voorkeur. Ze zijn gemaakt van een speciaal soort glas en hebben bijzondere coating waardoor er een bepaalde sfeer ontstaat. De nieuwste lenzen zijn superscherp waardoor het resultaat een beetje onnatuurlijk, zelfs "neppig’’  is.’’

Stoelwinder filmde voor een groot deel met een beeldstabilisator . Voor hem een nieuwe ervaring omdat hij in het verleden meestal met een grotere filmploeg werkte en met zware apparatuur moest slepen. ,,Het is plezierig werken, omdat je minder afhankelijk bent van anderen. Op deze manier is het mogelijk om met een klein budget een professionele film te schieten. Voorheen werkte ik met een statief van 15 kilogram. Voor deze film heb ik een veel lichter exemplaar gekocht. Bijkomend voordeel is dat je ook nauwelijks extra licht nodig hebt."

Voor de luchtopnames nam hij de professionele fotografe Yvonne van Driel uit Scharnegoutum in de arm, die ervaring heeft met het maken van filmpjes met een drone. ,,Ik kwam haar naam tegen op internet en wat ze maakte zag er heel goed uit. Ik belde haar en het klikte meteen. We zijn samen twee dagen op pad geweest.’’ 

Sprong in diepe  

Vooraf had Stoelwinder bedongen dat hij het onderwerp wilde benaderen op zijn eigen manier. Daar ging het bestuur mee akkoord. Hij prijst de bestuursleden die toch een sprong in het diepe durfden te maken. ,,Zo nu en dan kreeg ik wel eens een vraag. Komt er ook een script? Nee er komt geen script. Ik kan me achteraf voorstellen dat ze dat wel eens wat nerveus heeft gemaakt. Daarom ook niets dan lof voor mijn opdrachtgevers.’’

,,De uitspraak van Antonio Machado: Pelgrim, er is geen weg… de weg ontstaat al lopend, was voor deze productie ook mijn credo. De film ontstond al werkende, heel toepasselijk in dit geval. Het idee om onder alle weersomstandigheden te filmen heb ik gaandeweg laten varen. In de herfst zat ik in het buitenland en winter hebben we nauwelijks gehad.’’

Muziek

Muziek is cruciaal voor een film. Stoelwinder had in eerste instantie muziek van de Finse componist Sibelius op zijn verlanglijstje staan. Vanwege de rechten bleek dat een brug te ver. Van een muziekuitgeverij kreeg hij een lijstje met suggesties en ook voegde de cineast composities van Brahms en Grieg toe. ,,De muziek moet bij de sfeer passen. Dat was juist nu essentieel omdat er geen duidelijke verhaallijn is het anders alleen een serie mooie plaatjes zou zijn geweest. Door de juiste muziek toe te voegen wordt het van enkel een impressie meer een beleving.’’

De reacties waren positief. Stoelwinder: ,,Iemand van de Nederlandse vereniging van Sint Jacob kon nauwelijks geloven dat ik zelf geen pelgrim was. Dat heb ik als een groot compliment opgevat. Ik kan heel goed begrijpen dat het voor veel mensen een manier is om de hectische samenleving waarin alles snel moet, achter zich te laten. Pelgrimeren is een prachtige manier om die permanente druk voor een poos te ontvluchten.’’

Laatst gewijzigd op 10-09-2018 om 20:19 uur

https://youtu.be/votogvkH1YU