Op de garnaal is geen peil te trekken

De garnaal is een groot mysterie. Archeologen breken zich het hoofd. Nergens is een spoortje garnaal terug te vinden.

Belgische wetenschappers maakten er maandenlang studie van. Ze speurden in de bodem naar restjes garnaal. Tevergeefs.

Van hun rapport Vissen in het Verleden spat de ergernis af. ,,In de Afrikaanse savanne’’, spreken de Belgen ,,zijn meer vondsten van mensachtigen, dan van garnalen in de Europese archeologie’’.

De garnaal is een bijzonder ding. Tien poten, half Lauwersoog leeft ervan. De Dag van de Garnaal bestaat er niet voor niets.

Verleden is grijs gebied

Maar het verre verleden van de Crangon crangon blijft een grijs gebied. Sinds wanneer eet de mens garnalen? En hoe dan? Was de garnaal vroeger een luxe product?

We weten het niet. De bodem bewaart geen garnalen. We vinden restjes mammoeten van 2,5 miljoen jaar geleden maar de oudste vondst op Belgische grond is een flinter grijze garnaal in de beerput van de veertiende-eeuwse stadsgevangenis van Mechelen.

Het komt door de samenstelling. Het fragmentarische uitwendige skelet van de garnaal maakt dat die razendsnel in kleine stukjes uiteen valt. Het skelet bestaat uit chitine en kalk. Zuur regenwater lost de kalk op en bacteriën vreten de rest van de organische chitine op. Weg garnaal.

Wat wetenschappers rest, zijn schriftelijke beschrijvingen uit vroeger tijden. Daaruit leren we dat de Romeinen rond het jaar nul garnalen aten. En dat er later, in de Middeleeuwen, vorstelijk in garnalen werd gehandeld.

In 1350 voer er een handelsschip bij Dordrecht waarvan rentmeester Harman Vincke van Zuid-Holland minutieus de lading beschreef; naast rijst, kaneel, suiker en amandelen ,,1 tonnekijn gharnaets van omtrent 30 stopen’’.

En in 1385 liet de bisschop van Luik twee bakjes garnalen met een boot aanvoeren over de Schelde, van de Belgische kust naar Luik, 150 kilometer verderop. In beschrijvingen van de keukeninventaris van Filips de Schone komen garnalen ook voor.

Vermoedelijk was de garnaal een luxe product voor mensen die ver van de kust woonden - logisch, want hij is lastig goed te houden - maar voor de burgerij aan de kust niet zo bijzonder.

Rond 1600 werd de garnaal in Scheveningse huishoudens hooguit verwerkt in omeletten. Hij diende vooral als aas om schelvis en kabeljauw te vangen.

Onkruid van de zee

En tegenwoordig? Het gaat op en neer met de garnaal. Garnalen zijn het onkruid van de zee. Een Zeeuwse visser vergeleek ze met luizen; ,,Je hebt ze of je hebt ze niet''.

Het ene jaar zwemmen er veel, het andere weinig. En de prijs schommelt net zo hard heen en weer. In 2011 kostte een kilo garnalen op de visafslag 2 euro. in 2012 meer dan 4 euro en vorig jaar nog geen 3.

Op de garnaal is kortom geen peil te trekken. Hij is er. Maar voor je er erg in hebt, is hij weer weg. En dat gaat al eeuwen zo.

Harssenen als garnael

In de taalkunde betekent het woord garnaal niet veel goeds. Een garnaal is klein en nietig. Dat geldt voor mensen, of meer specifieker voor hun hersenen.

In de Middeleeuwen heette de garnaal nog gernaet, gheernaert, of garnaet. Later werd dat garneel en weer later garnaal.

In een geschrift uit 1657 wordt voor het eerst iemand beschreven met ‘harssenen als garnael’. Ook in de boeken van Betje Wolff en Aagje Deken uit de achttiende eeuw wordt ergens gesteld dat iemand ‘het verstand heeft van een garnaal’.

Van Kooten en De Bie deden er nog een schepje bovenop. Zij verzonnen in 1975 de uitdrukking ‘zo stoned als een garnaal’.

Hun liedje ‘Stoont als een garnaal’ werd geschreven voor het televisieprogramma Hadimassa. En sindsdien weet iedereen in Nederland welke geestelijke toestand daarmee wordt bedoeld.

https://www.youtube.com/watch?v=pOIzXiceauw

Laatst gewijzigd op 01-05-2015 om 22:52 uur