Eerste ei? Fries actieplan voor nood weidevogels

Het gaat slecht met de weidevogels. In twintig jaar tijd zijn er de helft minder grutto's en kieviten. Er is Friese ambitie voor een grote omslag. Of het eerste kievitsei nou geraapt wordt of niet. Die discussie leidt af van de nood onder weidevogels.

Slechts een grote omslag kan de redding zijn voor de weidevogels in Friesland. Er wordt daarom hard gewerkt aan een nieuw Fries initiatief om zo'n 40.000 hectare weidevogellandschap in te richten. Met steun van de provincie moeten zo'n zeshonderd boeren de grutto's, kieviten, tureluurs en wulpen koesteren.

Maar het is dat niet alleen. Het gaat ook om het ontwikkelen van alternatieve verdienmodellen voor boeren. Een project zoals met Boerengilde, waar zuivel komt van koeien die grazen op kruidenrijke weilanden gelegen in de Friese Zuidwesthoek. En om kennis bijeen te brengen om een nieuwe aanpak mogelijk te maken. De provincie wil €1,6 miljoen extra inzetten voor nieuwe initiatieven, naast de rond €10 miljoen die nu al jaarlijks beschikbaar is voor agrarisch natuurbeheer. 

Beste plek

Friesland is nog steeds de beste plek voor weidevogels. Maar ieder jaar worden er minder geteld. Er komt een dramatisch beeld naar voren uit analyse van de meest recente cijfers van de weidevogelstand door het Centraal Bureau voor de Statistiek en Sovon Vogelonderzoek Nederland.

De achteruitgang van weidevogels hangt nauw samen met de schaalvergroting en intensivering van de landbouw. De daling komt vooral doordat de jonge kuikens minder kansen krijgen om groot te worden. Of ze worden al in het nest verslonden door roofdieren of ze verliezen het door de vroege activiteiten op het land. En vooral, er zijn minder vochtige, kruidenrijke hooilanden, waar wel meer voedsel, dekking en rust is.

De conclusie is dat de intensieve landbouw niet goed samen kan met intensieve natuur. De biodiversiteit is in Nederland schrikbarend klein. Het is juist de monocultuur die de grootste bedreiging is voor de flora en fauna, blijkt uit een recent rapport van de Europese Unie.

In Friesland is het herkenbaar. Zover het oog reikt zijn het op grote schaal egaal groene weilanden geworden. Het is een biotoop waarin de weidevogels slecht gedijen. De balans is verstoord. 

Wakker schudden

De grutto is in Friesland symbool geworden van de nood onder de weidevogels. Als het de grutto slecht gaat, dan geldt het ook voor andere weidevogels. Het project
Kening fan de Greide schudt daarom een ieder wakker.

Het is een initiatief van wetenschappers, kunstenaars en boeren om draagvlak te creëren voor oplossingen. ,,It twingt ta neitinken oer de feroarings troch yntensive lânbou en oer de betsjutting fan it lânskip foar de mienskip’’, zegt voorzitter Klaas-Sietse Spoelstra uit Terband.

Centraal staat hoe er oplossingen kunnen worden bedacht. ,,It is no heech tiid om te sjen of we omskeakelje kinne nei in natuuryntensyf model’’, stelt Spoelstra.

Alternatief Fries plan

De provincie Fryslân heeft er geld voor over. Dit najaar moet er een alternatief plan op tafel liggen. Er zijn miljoenen euro’s beschikbaar voor weidevogelbeheer. Tot op heden is er nog geen keer ten goede, wat de urgentie voor alternatieven alleen maar groter maakt.

Het gaat helemaal niet om de schuldvraag. ,,De boer wurdt twongen yn in grut model. Al dy boeren wurde in bepaalde kant op dreaun'', zegt Spoelstra. ,,Dy moatte mei om op wrâldnivo de bêste te wêzen. Mar moatte wy dat wolle? De fraach is oft der ek in alternatyf model foar de boer mooglik is.’’

'Koeienexplosie'

De nieuwe groeistuip van de Nederlandse melkveehouderij door het afschaffen van de melkquotering heeft de discussie verscherpt. Vogelbescherming  Nederland stelt dat de ,,koeienexplosie’’ een bedreiging is voor de weidevogels. Hoe meer koeien, des te minder ruimte voor de vogels.

Maar dit is te kort door de bocht. Want in 1984, bij de invoering van de Europese melkquotering, telde Nederland 2,4 miljoen melkkoeien. Nu zijn het er bijna 1,6 miljoen, waarvan 281.000 in Friesland. Er zijn veel minder koeien nodig om de Nederlandse melkplas te produceren.

Het gebruik van de 1 miljoen hectare grasland is echter anders geworden. Intensiever en met grotere machines. En er is schaalvergroting, minder melkveehouders: 18.500. In de periode 1990-2014 stopten 60 van de 100 melkveehouders met het houden van melkkoeien, becijfert het CBS. De intensivering is toegenomen: het gemiddeld aantal melkkoeien is in dezelfde periode gestegen van 40 naar 84.

Economisch verhaal

,,It is in ekonomysk ferhaal wurden’’, zegt voorzitter Rendert Algra van de Bond van Friese Vogelwachten. Hij roept op tot een ingrijpende omslag in denken over hoe om te gaan met het landschap. ,,Wy moatte better neitinke oer de duorsume wearden.’’

Algra begrijpt de boeren die, gedreven door economische wetmatigheden, proberen hun landerijen doelmatig te benutten. Ze moeten wel, want een melkprijs van minder dan drie dubbeltjes is voor veel melkveehouders amper genoeg voor een goede boterham en voor het betalen van de forse investeringen in moderne stallen.

Het brengt Algra op de kernvraag. Kan een veehouder met een groot modern melkveebedrijf weidevogelvriendelijk boeren? ,,Nee, dat kin hy net’’, concludeert hij. Het betekent dat er een heel andere aanpak moet komen om weidevogels in Friesland de gunstige biotoop te bieden die ze zo lang hebben gehad.

De sleutel ligt in voor weidevogels kansrijke weilanden. Liefst plasdrasgebied, met een kruidenrijke vegetatie. Het kan, weten boeren in bijvoorbeeld de Tjongervallei, zelfs bij melkveehouderijen die tegen de grens van ‘mega’ aan zitten. Er zijn met boeren goede afspraken te maken over weidevogelbeheer.

Wat menig boer over de streep trekt, is de financiële vergoeding die de provincie Fryslân verstrekt. Het is een stimulans om de in de provinciale Weidevogelnota gestelde doelen te halen. Waar er nu nog een kleine achtduizend broedparen van de grutto worden geteld, moeten dit er in 2020 tienduizend zijn. Hoofdzaak is dat de dalende lijn wordt omgebogen in een stijgende.

Ondanks de grote inzet van boeren, natuurbeheerders en vogelwachters is er nog steeds geen keer ten goede met de weidevogels. Ieder jaar is het aantal weidevogels weer zo’n 5 procent gedaald. Het provinciale beleid is onvoldoende effectief. 

Derde categorie

Het brengt Algra tot zijn plan om te komen tot een derde categorie landschap in Friesland. Het zou weidevogelgebied moeten zijn waar minder intensief wordt geboerd. Waar de waterstand hoger is, maar waar een boer dan ook minder waterschapslasten hoeft te betalen. 

,,Der moat in pot jild by’’, zegt Algra. Het is een gevoelig punt, want hij merkt dat de miljoenen euro’s van de provincie ook perverse prikkels zijn. ,,It giet sommige boeren dan allinnich om it jild, it belang moat wêze it gruttere tinken dat der achter sit.’’ 

Voor boeren moeten er stimulansen komen om naast de intensief gebruikte cultuurgronden stukken weilanden in te richten waar de weidevogels uitstekend kunnen gedijen. Uit onderzoek blijkt dat het kan, zonder dat er veel extra kosten zijn, weet Algra.

Twee soorten boerenland

Het is ook de gedachte die al langer leeft bij het project Kening fan de Greide. Een geweldige stap voorwaarts zou zijn om het landschap in te vullen met twee soorten boerenland, betoogt Klaas-Sietse Spoelstra. ,,Ien dêr’t yntensyf op buorke wurdt en ien dêr’t de natoer mear syn gerak kriget. Sis mar natoeryntensive lânbou.’’

Er moet een nieuw perspectief komen voor melkveehouders die zo willen boeren. Anders lukt het nooit om in Friesland 40.000 hectare weidevogellandschap te realiseren. Immers, de boeren zijn de belangrijkste schakel om een agri-cultuurlandschap mogelijk te maken. Zij moeten hun bedrijf er economisch rendabel op kunnen uitvoeren en dan ook nog voor de lange termijn. ,,Litte wy neitinke oer mear diversiteit. Litte wy sjen nei oare modellen as allinnich bulk'', betoogt Spoelstra.

De zuivel en melkveehouderij zouden zich volgens hem als eerste in Friesland verder moeten onderscheiden. Zo kunnen ze zelfs een blijvend sterke rol op het Europese en mondiale 'zuiveltoneel' spelen. ,,Mei in goed lykwicht fan ekonomy, ekology en mienskip.'' Hij wijst op het gegeven dat de prijs voor biologische melk wel stand houdt, terwijl de melk voor de wereldmarkt in een jaar tijd eenderde is gezakt. 

Het vraagt van bestuurders in de provincie Fryslân durf en moed, beseft Spoelstra. Maar er is ook een plicht, vindt hij, want 80 procent van de Nederlandse weidevogels vindt een habitat in de Friese weilanden. ,,Fryslân is dé greidefûgelprovinsje. At wy dat meiinoar wichtich fine, dan moatte wy hjiryn ek foarop rinne.''

Laatst gewijzigd op 16-01-2016 om 11:24 uur